Sanktuarium Macierzyństwa Najświętszej Marii Panny w Dziekanowicach

niedziela, 7 października 2007

Towarzystwo Filomatów

Na kartach historii

Pierwszego października br. mija 190 rocznica założenia (1 X 1817r) przez studentów Uniwersytetu Wileńskiego Towarzystwa Filomatów (z greckiego philomates – miłośnik wiedzy). Założycielami byli: J. Czeczot, F. Malewski, A. Mickiewicz, O. Pietraszkiewicz, T. Zan, J. Jeżowski. Początkowo celem związku było samokształcenie i wyrabiania charakteru członków, związanych trwałą przyjaźnią. Struktura Towarzystwa wzorowała się na stowarzyszeniach naukowych. Początkowo składało się z dwóch wydziałów: literackiego i matematyczno-fizycznego. Prowadziły one akcję samokształceniową: czytanie i krytyka własnych utworów, dyskusje nad przeczytanymi książkami itp.
W 1818 r. program Towarzystwa poszerzono o cele społeczne, a w 1819 o cele patriotyczne i polityczne: ukształtowanie młodego pokolenia tak, aby w dogodnych warunkach podjęło walkę o niepodległość Polski. Towarzystwo miało charakter tajny, z ograniczoną liczbą członków. Z czasem jego działalność rozszerzyła się na wileńskie środowisko studentów i gimnazjalistów, tworząc zarówno tajne, jak i jawne kółka filialne, podporządkowując sobie lub inspirując za pośrednictwem swych członków większość związków młodzieży na Litwie, m.in. Związek Przyjaciół, przekształcony w 1822 w Związek Filadelfistów, który w założeniach miał objąć wszystkie warstwy narodu, Promienistych, zwanych oficjalnie Towarzystwem Przyjaciół Pożytecznej Zabawy, a także Zgromadzenie Filaretów.

Filomaci z czasem nawiązali kontakty ze starszą generacją spiskowców, zwłaszcza z działającym na Litwie wolnomularstwem, węglarstwem i Towarzystwem Patriotycznym. Pewne kontakty łączyły filomatów z organizacjami spiskowymi w Królestwie i w Rosji. W 1823 Towarzystwo Filomatów przekształciło się w bardziej zakonspirowany Związek Patriotyczny, ale już po kilku miesiącach wielkie aresztowania uniemożliwiły działalność wszelkich organizacji filomackich. Bezpośrednią przyczyną represji było umieszczenie przez uczniów gimnazjum wileńskiego napisu na tablicy szkolnej przypominającego rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja. Po głośnym śledztwie i procesie zorganizowanym w 1824 przez N.N. Nowosilcowa 20 filomatów i filaretów skazano na osadzenie w twierdzy lub zesłanie w głąb Rosji.

S.D. (Na podstawie Encyklopedii Powszechnej)