Sanktuarium Macierzyństwa Najświętszej Marii Panny w Dziekanowicach

sobota, 14 października 2006

Komisja Edukacji Narodowej

Na kartach historii 
                                                          KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ

   14 października 1773 roku Sejm Rzeczypospolitej ustanowił pierwsze w dziejach Polski, a także Europy ministerstwo oświaty, które nosiło nazwę: „Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca”. Od początku używano jednak nazwy skrótowej - „Komisja Edukacji Narodowej”. Jej nadzorowi podlegały wszystkie szkoły - od akademii, do szkół parafialnych, z wyjątkiem elitarnej Szkoły Rycerskiej. Najwyższa władza nad szkolnictwem Rzeczypospolitej składała się z reprezentantów izby poselskiej i senatu.
Przed 1773 r. niemal całe szkolnictwo w Rzeczypospolitej pozostawało w rękach Zakonu Jezuitów. Zakon ten, jednak pod naciskiem wielu rządów ówczesnej Europy został w 1773 r. bullą papieża Klemensa X poddany kasacie (która trwała do1814 r). Tak więc powstanie Komisji Edukacji Narodowej zostało niejako wymuszone przez pustkę jaka powstała po likwidacji Zakonu Jezuitów. Jezuici pozostawili po sobie duży majątek. To on właśnie stanowił materialne podstawy powstałej Komisji.

Pierwszym prezesem komisji został bp Michał Poniatowski - brat króla, późniejszy prymas. Do najbardziej zasłużonych członków KEN należeli m.in. A.K. Czartoryski, J. Chreptowicz, I. Potocki, Hugo Kołłątaj oraz A. Zamoyski.
Komisja Edukacji Narodowej stworzyła jednolity system szkolnictwa o charakterze hierarchicznym. Jego najniższym szczeblem były szkoły parafialne, zwane też elementarnymi, które podlegały władzom szkół średnich, te zaś uniwersytetom zwanym szkołami głównymi: Szkole Główne Koronnej w Krakowie i Szkole Głównej Litewskiej w Wilnie. Komisja Edukacji Narodowej istniała do połowy kwietnia 1794 r. Jednym z najważniejszych zadań Komisji Edukacji Narodowej była reforma programów i metod nauczania w Polsce. Wprowadzone reformy były w szkolnictwie polskim bardzo postępowe. Nauczanie zaczęło mieć charakter praktyczny i rzeczowy, w odróżnieniu od scholastyczno - retorycznego, jaki miał miejsce w szkołach jezuickich. Zmniejszono zakres nauczania łaciny, wprowadzono za to przedmioty przyrodnicze i fizyczne, historię, geografię, a także elementy nauk rolniczych i medycznych. Całkowicie nowym przedmiotem była „nauka moralna”. Z programów nauczania w szkołach średnich usunięto teologię. Nauczanie na wszystkich szczeblach odbywało się w języku polskim. Dla szkół parafialnych opracowano elementarz zawierający naukę pisania i czytania, rachunki, katechizm i naukę obyczajową. Również dla szkół średnich opracowano szereg podręczników. Podręczniki te używano w szkołach jeszcze w wieku XIX.
Funkcjonowanie szkolnictwa regulowały wydane w 1783 r. „Ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla Stanu Akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane”. Dużym osiągnięciem Komisji Edukacji Narodowej była reforma Uniwersytetu Krakowskiego i Wileńskiego i nakierowanie ich na kształcenie kadr pedagogicznych. Utworzono przy obu uniwersytetach seminaria dla nauczycieli. Na szczególne podkreślenie wśród najwcześniejszych osiągnięć KEN zasługuje fakt podjęcia prób zreorganizowania oświaty dla ludu. Uchwalona przez sejm czteroletni ustawa nakazywała wszystkim proboszczom utrzymywania bakałarza dla udzielania nauczania początkowego, czyli wprowadzała rodzaj przymusu szkolnego.
Idee Komisji Edukacji Narodowej mimo upadku państwowości polskiej nie zginęły. Z jej dorobku i z zasad przez nią opracowanych korzystano w okresie rozbiorów, w warunkach walk z germanizacją i rusyfikacją . Był to ideał całkowitego unarodowienia nauczania oraz obywatelskiego i patriotycznego wychowania.
                                       S.D. (na podstawie książki T.Mizia „Komisja Edukacji Narodowej”)